Гедвіга Элеанора Гольштэйн-Готарпская

Гедвіга Элеанора Гольштэйн-Готарпская
ням.: Hedwig Eleonora von Schleswig-Holstein-Gottorf
Каралева-кансорт Швецыі 1654 — 1660
Папярэднік	Марыя Элеанора Брандэнбургская
Пераемнік	Ульрыка Элеанора Дацкая
Нараджэнне	23 кастрычніка 1636(1636-10-23)[…] Готарп, Шлезвіг, Шлезвіг-Фленсбург[d], Шлезвіг-Гольштэйн, Германія
Смерць	24 лістапада 1715(1715-11-24)[…] (79 гадоў) Стакгольм, Стакгольмскае обер-губернатарства[d], Швецыя
Месца пахавання	царква Рыдархольмена
Род	Ольдэнбургская дынастыя[d]
Бацька	Frederick III, Duke of Schleswig-Holstein-Gottorp[d]
Маці	Marie Elisabeth of Saxony[d]
Муж	Карл X Густаў
Дзеці	Карл XI
Аўтограф
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гедвіга Элеанора Шлезвіг-Гольштэйн-Готарпская (ням. Hedwig Eleonora von Schleswig-Holstein-Gottorf; 23 кастрычніка 1636 — 24 лістапада 1715) — каралева Швецыі з 1654 па 1660 як жонка караля Карла X Густава. Рэгентка (1660-1672) падчас сталення свайго сына, караля Карла XI, і падчас (1697) сталення свайго ўнука, караля Карла XII. Таксама прадстаўляла Карла XII за яго адсутнасцю падчас Паўночнай вайны, з 1700 года да рэгентства яе ўнучкі Ульрыкі Элеаноры ў 1713 годзе. Гедвігу Элеанору апісваюць як дамінуючую асобу і лічылі фактычнай першай лэдзі каралеўскага двара на працягу 61 года, з 1654 і да смерці.

Ранні перыяд жыцця

Цырымонія ўшанавання пасля вяселля караля Карла Густава і каралевы Гедвігі Элеаноры ў 1654 годзе.

Гедвіга Элеанора

Гедвіга Элеанора нарадзілася 23 кастрычніка 1636, у Палацы Готарпскага ў Шлезвіге, герцага Фрыдрыха III Гольштэйн-Готарпскага і Мары Элізабэт Саксонскай. Яна была шостым з шаснаццаці дзяцей гэтай пары. Пасля васемнаццатага дня нараджэння яна выйшла замуж за караля Швецыі Карла X Густава 24 кастрычніка 1654 года. Карл Густаў быў другім стрыечным братам маці Гедвігі Элеаноры. Ён і Гедвіга Элеанора таксама двойчы былі стрыечнымі братамі. Шлюб быў арганізаваны як саюз паміж Швецыяй і Гольштэйн-Готарпам супраць іх узаемнага ворага — Даніі. Каралева Швецыі Крысціна сустрэла Гедвігу Элеанору ў Гольштэйн-Готарпе па дарозе ў Рым пасля яе адрачэння. Крысціна была занепакоена тым, што Карл Густаў быў нежанаты, і таму яна прапанавала заручэнне. Прапанова была неадкладна прынята Гольштэйн-Готарпам, які пагадзіўся на ўсе патрабаванні Швецыі, што паскорыла перамовы. У той час Гедвіга Элеанора была заручана з Густавам Адольфам, герцагам Мекленбург-Гюстроўскім, і каралева Крысціна рэкамендавала старэйшую сястру Гедвігі Элеаноры, Магдаліну Сібілу з Гольштэйн-Готарпа. Аднак, убачыўшы партрэты абедзвюх сясцёр, Карл Густаў абраў Гедвігу Элеанору з-за яе прыгажосці, а яе цяперашні жаніх быў жанаты з Магдалене Сівіле. У шлюбным кантракце Гедвіга Элеанора атрымала пасаг у 20 000 рыксдалераў, 32 000 рыксдалераў у якасці пасагу і даходы ад феадалаў Грыпсхольма, Эскільстуна і Стрэмсхольма.

Шлюб

Гедвігу Элеанору вітаў кароль Карл X Густаў у шведскім Даларэ 5 кастрычніка 1654, яна засталася ў палацы Карлберг да афіцыйнага прыбыцця ў Стакгольм на вяселле 24 кастрычніка. Яе сустрэла, апранутая ў срэбную парчу, каралеўская ўдова Марыя Элеанора Брандэнбургская ў Стакгольмскім каралеўскім палацы, дзе ў той жа дзень адзначалася вяселле. Яна была каранавана ў Сторкіркане 27 кастрычніка. Неўзабаве яе муж з’ехаў у Польшчу для ўдзелу ў патопе (гісторыя). Гедвіга Элеанора засталася ў Швецыі да нараджэння будучага Карла XI 24 лістапада 1655 года і да наступных Каляд. Вясной 1656 года яна пакінула Швецыю і пайшла за Карлам Густавам падчас яго паходу, падчас якога яна праявіла як фізічную, так і псіхічную сілу. Яна прысутнічала падчас бітвы пад Варшавай (1656), падчас якой атрымала афіцыйную пахвалу ад шведскай арміі разам са сваім мужам. Яна вярнулася ў Швецыю восенню 1656 года. У Швецыі яна ўзяла пад свой кантроль свае зямлі, якія яна строга кантралявала пры жыцці. Пасля дана-шведскай вайны (1657—1658) яе паклікалі да мужа ў Гётэбарг, потым яна пайшла за ім у Готарп і Вісмар. Падчас дана-шведскай вайны (1658—1660) яна і яе нявестка Марыя Эўфрасіння Пфальц жылі ў Кронбаргу ў Даніі пасля таго, як яго ўзяў шведскі генерал Карл Густаў Врангель. У Кронбаргу Гедвігу Элеанору наведаў яе муж і пацешыў замежных паслоў. Яна наведала Фрэдэрыксборгскі палац і палявала ў лесе разам з англійскім паслом. Падчас кампаніі ў Фальстэры яна забаўляла паслоў у Нюкёбінгу. Гедвіга Элеанора выехала ў Гётэбарг у снежні 1659 года, дзе шведскі парламент павінен быў сабрацца ў студзені 1660 г.

Рэгенцтва

Гедвіга Элеанора з Гольштэйн-Готарпа, з 1661—1675 гг.

Пасля смерці мужа 13 лютага 1660 года Гедвіга Элеанора стала рэгентам Швецыі і старшынёй Рэгенцкага савета яе сына Карла XI падчас яго сталення. Згодна з запаветам Карла Густава, Гедвіга Элеанора павінна была стаць старшынёй і рэгентам з двума галасамі і апошнім словам да астатняй часткі савета: уладу над урадам падзялілі пяць высокіх чыноўнікаў, у тым ліку Пер Браге але перавагу была ў яе голасе. Рада неадкладна аспрэчыла завяшчанне, асабліва таму, што яе былы шурын Адольф Джон I, граф Палацін Клебургскі, атрымаў уладу над арміяй. На наступны дзень пасля смерці мужа Гедвіга Элеанора накіравала савету паведамленне, што ведае, што яны аспрэчваюць тэстамент, і яна запатрабавала выконваць яго. Савет адказаў, што тэстамент трэба спачатку абмеркаваць з парламентам. На наступным савеце ў Стакгольме, які адбыўся 13 мая, савет паспрабавала ўтрымаць яе ад удзелу. Яны задаліся пытаннем, ці будзе гэта карысна для яе здароўя ці падыдзе ўдове ўдзел ў савеце, і што, калі не, то будзе цяжка працягваць адпраўляць пасланца ў яе пакоі. Яе адказ, што савету будзе дазволена збірацца без яе і паведаміць ёй толькі тады, калі яны палічаць патрэбным, быў задаволены саветам. Відавочная абыякавасць Гедвігі Элеаноры да палітыкі стала вялікай палёгкай для лордаў урада-апекуна.

Нягледзячы на сваё першапачатковае паведамленне, Гедвіга Элеанора фактычна прысутнічала на ўсіх паседжаннях савета, за выключэннем выпадкаў, калі яна адсутнічала ў адміністрацыі сваіх зямель. Яна выкарыстала сваю пасаду галоўнага рэгента, каб абараніць інтарэсы і правы сына ў дачыненні да савета, і, такім чынам, расцаніла сваім абавязкам быць інфармаванай і прысутнічаць у рашэннях, хаця і не прымала ў іх удзелу. Адольф Джон Клібургскі страціў камандаванне арміяй і статус прынца Швецыі, і адзіную падтрымку ў савеце атрымаў ад Магнуса Габрыэля Дэлагардзі. Яна ўсведамляла, што ёй не хапае ведаў і падтрымкі для таго, каб сама займацца палітыкай, і не хацела даваць савету ніякіх падставаў, каб адхіліць яе ад удзелу ў пасяджэннях. Яна пагадзілася з антыдацкай і прафранцузскай знешняй палітыкай у гады рэгенцтва. Ёй не падабалася вайна і падтрымала партыю міру ў савеце: яна падтрымала Аліўскі мір, беспаспяхова выступіла супраць вайны супраць Брэмена, але паспяхова прадухіліла прапанаваную вайну супраць Расіі, а гэта апісваецца як адзіны час, калі яна прымушала сваю волю да савета. Сама Гедвіга Элеанора распавяла, як ёй не падабаліся палітыка і дыпламатыя, і падчас свайго рэгенцтва яна мала ўдзельнічала ў палітыцы. Яе нязначная роля ў палітыцы падчас яе рэгентства прывяла да таго, што яе сын вызваліў яе, пазней ён абвінаваціў урад апекуна ў злоўжыванні ўладай падчас іх рэгенцтва. Падчас першага з’яўленя яе сына ў парламенце ён размаўляў толькі праз яе з членамі ўрада; ён шаптаў ёй пытанні для парламента, а яна задавала іх гучна і выразна.

Пасля смерці свайго сына 5 красавіка 1697 года Гедвіга Элеанора зноў стала рэгентам Швецыі ў якасці старшыні Рэгенцкага савета падчас сталення яе ўнука Карла XII. На гэты раз яе рэгентства праіснавала толькі да абвяшчэння паўнагоддзя ўнука ў снежні таго ж года. Падчас свайго другога рэгенцтва яна падтрымала шлюбны саюз паміж Швецыяй і Гольштэйн-Готарпам праз вяселле сваёй унучкі Хедвіг Соф’і Швецыі з герцагам Гольштэйн-Готарпам. Яна выступіла супраць датэрміновага абвяшчэння паўнагоддзя Карла XII, але была вымушана саступіць. Яна таксама беспаспяхова пратэставала супраць таго, што яе ўнука не папрасілі даць прысягу падчас яго каранацыі.

Падчас свайго рэгенцтва яна вяла грунтоўны ўлік сваіх кантрактаў і рахункаў. Яна выдаткоўвала значныя сумы, каб аднавіць веліч двара, бо каралева Крысціна ўзяла шмат скарбаў на сваё адрачэнне. Яна змагла пакрыць гэтыя выдаткі за кошт значнага даходу са сваіх асабістых земляў. Яна курыравала будаўніцтва некалькіх сядзіб і палацаў, у тым ліку палаца Дротнінгхольм.

Каралева ўдова

Гедвіга Элеанора з Гольштэйн-Готарпа Давіда фон Крафта

Гедвіга Элеанора карысталася вялікай павагай як каралева. Яна больш засяродзілася на кіраванні сваімі пасажнымі землямі і выхаванні сына, чым на палітыцы. Выхоўваючы сына Карла XI, яна засяродзілася на рэлігіі, маральна-фізічнай падрыхтоўцы і лёгкай атлетыцы, а не на акадэмічных даследаваннях, і яе крытыкавалі за тое, што яна яго сапсавала, не прымушаючы наведваць вучобу. Нягледзячы на тое, што яна сама цікавілася культурай і навукамі, яна не прад’яўляла да яго ніякіх патрабаванняў і дазваляла яму прапусціць вучобу: паколькі ў дзяцінстве ў яго было кволае здароўе, ёй было важней умацаваць цела і дысцыплінаваць яго мараль вывучэннем рэлігіі.

У 1661 годзе Гедвіга Элеанора лічылася магчымай жонкай англійскага караля Карла II . Аднак нічога не атрымалася, бо яна адмовілася ад гэтай прапановы: афіцыйнай падставай для яе адмовы было тое, што яна заявіла, што хоча захаваць вернасць памерламу мужу. У 1667 годзе маладога двараніна графа Карла Гіленстыерну (1649—1723) стаў падкаморым Гедвігі Элеаноры. Ён стаў яе ўлюбёнцам служыў яе кур’ерам падчас сканскай вайны, у 1679 годзе быў узведзены ў генерал-губернатары яе пасажных земляў, а ў 1687 годзе атрымаў графскі тытул. Карл Гіленстыерна быў улюбёнцам Гедвігі Элеаноры і быў адзначаны у якасці яе каханага, хоць гэта і не пацвярджаецца яго хуткая кар’ера ў двары была звязана з яго добрай знешнасцю. Існуе легенда, што рэзідэнцыя Гіленстыерны, Палац Штынге, была пабудавана з сакрэтным пераходам ад яго спальні да спальні ў так званым крыле каралевы, якім карысталася Гедвіга Элеанора падчас сваіх частых наведванняў. У наступныя гады Гедвігу Элеанору крытыкавалі за яе фаварытку Ганну Катарыну фон Барфельт, уплыў якой прывёў да адкрытага канфлікту з Гіленстыернай. Берфельт была вядома тым, што злоўжывала сваім уплывам і становішчам, каб атрымліваць хабар за ўплыў на каралеву і займалася крадзяжом з каралеўскіх уладанняў. Гіленстыерна выставіў ультыматум і папрасіў Гедвігу Элеанору, каб выбраць паміж ім і Берфельт, што ў выніку прывяло да таго, што Берфельт выганалі са двара пасля таго як Гіленстыерна сфармаваў саюз з Крысцінай Піпер, Беатай Спэр, гаспадыня мантыі Мартай Берэндэс, Арвідам Горн і капіланам двара Малін. Ноччу перад сваім ад’ездам Гіленстыерна павінен быў зачыніць дзверы ў спальню Гедвігі Элеаноры, каб Барфельт не магла звязацца з каралевай.

Гедвіга Элеанора перапісвалася са сваімі нямецкімі сваякамі і часта забаўляла іх гасцямі: яна выхоўвала сваю пляменніцу Магдалену Сібілу з Гесэн-Дармштата, а таксама пляменніцу нябожчыка мужа Джуліяну з Гесэн-Эшвеге . Апошняя доўга неафіцыйна разумелася як будучая каралева па шлюбе з Карлам XI, калі ён стане дарослым, але ад гэтага плана адмовіліся, калі Джуліяна нарадзіла дзіця па-за шлюбам (1672). Гедвіг Элеанора адправіла Джуліану ў сельскую мясцовасць, але калі ў яе нарадзілася другое дзіця, яна была прымусова выдадзена замуж за бацьку і была выслана.

Гедвіга Элеанора мела вельмі блізкія адносіны са сваім сынам Карлам XI, які «цалкам яе слухаўся і без агаворак». Яна суправаджала яго падчас паездак па краіне, а падчас сканскай вайны яна часта бывала ў Вадстэне, дзе ён наведваў яе з фронту, каб быць бліжэй да яго. Нават пасля шлюбу сына з Ульрыкай Элеанорай Дацкай яна, па сутнасці, захавала сваю пазіцыю першай лэдзі двара. Карл XI называў сваю маці «Каралевай» альбо «Яе Вялікасці Каралева, дарагая дама, маці», а Ульрыку Элеанору проста «Маёй жонкай». Замежныя паслы, памятаючы пра гэта, заўсёды аддавалі сваю пашану Гедвізе Элеаноры, а потым Ульрыке Элеаноры. Варожасць паміж Гольштэйн-Готарпам і Даніяй таксама зрабіла напружанымі адносіны паміж Гедвігай Элеанорай і яе дачкой-нявесткай. Карл XI рэгулярна абмяркоўваў дзяржаўныя справы са сваёй маці, і, па ўсёй бачнасці, яна наўмысна ўплывала на яго, ён паважаў яе меркаванні і звычайна прытрымліваўся іх.

Мяркуецца, што на Карла XI паўплывала маці, калі ён ацаніў катэхізіс біскупаў Тэрсэры, Шпегеля і Эмпарагі як ерась: вядома, што Гедвіга Элеанора асабліва не любіла катэхізіс біскупа Эмпарагі, бо ў ім жанчына вызначалася як уласнасць. Таксама, як мяркуецца, яна ўплывала на рашэнні Карла XI у галіне чыноў і мастацтва.

Унук Карл XII вельмі паважаў яе. Вядомы эпізод з так званай Готарпскай лютасьці, калі Карл XII праводзіў час за напоямі і вечарынкамі са сваім шурамі і яе пляменнікам Фрыдрыхам IV, герцагам Гольштэйн-Готарпскім. Аднойчы Карл XII у стане алкагольнага ап’янення сутыкнуўся са сваёй бабуляй, якую доўга глядзела на яго, а потым павярнулася да яго спіной. Ён адрэагаваў, апаражніўшы кубак і сказаў: «Мая міласцівая бабуля, рада мне дараваць. З гэтага часу я больш ніколі не буду піць віна» , сваё абяцанне ён выканаў. Падчас Паўночнай вайны яна прадстаўляла свайго адсутнага ўнука і прымала замежных паслоў замест яго. Паводле іх паведамленняў, яна ставілася да іх з маўчаннем альбо магла з іх смяяцца.

Гедвіга Элеанора была бліжэй за ўсё да сваёй старэйшай унучкі Гедвігі Сафіі, і пасля смерці Гедвігі Сафіі яна падтрымала сына Гедвігі Сафіі Карла Фрыдрыха, герцага Гольштэйн-Готарпа, як спадчынніка трона пасля Карла XII, раней за яе малодшую унучку Ульрыку Элеанору. Прыхільнікі Карла Фрыдрыха таксама пажадалі, каб Гедвіга Элеанора была прызначана рэгентам падчас сталення Карла Фрыдрыха. Аднак у 1713 годзе яна была вымушана пераканаць Ульрыку Элеанору прыняць пасаду рэгента падчас адсутнасці Карла XII. Яна падтрымала шлюб Ульрыкі Элеаноры з Фрыдрыхам Гесенскім з думкай, што Ульрыка Элеанора пераедзе ў Гесэн, што аблегчыць Карлу Фрыдрыху пераемнасць на шведскім троне.

Труна Гедвігі Элеаноры ў царкве Рыдархольмена

Гедвіга Элеанора была апісана як цвёрдая і дамінуючая; яна была папулярна пры двары за гумар і прыхільнасць да вечарынак, і яе супрацоўнікі лічылі строгай, але справядлівай. Сярод інтарэсаў Гедвігі Элеаноры былі архітэктура і жывапіс, а таксама ігральныя карты; яе апетыт да азартных гульняў быў вялікім, і, як паведамляецца, яна працягвала гуляць да самай ночы. Калі яе жалоба афіцыйна скончылася ў 1663 годзе, двор быў завалены вечарынамі, якія прымала каралева. У рамках урачыстасці яна адкрыла тэатры Болхусэт і Лёнкулан. Яна таксама набыла першы ў Швецыі курорт Медэві (1688). Яна фінансавала такіх мастакоў, як Нікадэмуса Тэсіна Малодшага і Дэвіда Клокера Эрэнштраля.  

Літаратура

• Åberg, Alf (1958). Karl XI. Wahlström & Widstrand.
• Carlquist, Gunnar (1932). Svensk Uppslagsbok. Svensk Uppslagsbok AB.
• Dahlgren, Stellan (1969–71). Svenskt biografiskt lexikon.
• Danielsson, Christer (1993). Hedvig Eleonora och hennes hov. Riksarkivets årsbok.
• Ekdahl, Åke. Steninge slott - ett lustbygge (Steninge Palace - built for Joy).
• Fryxell, Anders. Berättelser ur den svenska historien.
• Granlund, Lis (2004). Queen Hedwig Eleonora of Sweden: Dowager, Builder, and Collector. Cambridge University Press. pp. 56–76. ISBN 0-521-81422-7.
• Karlsson, Åsa (2004). Hedvig Eleonora – en karolinsk landsmoder. i Drottningholms slott.
• Lundh-Eriksson, Nanna (1947). Hedvig Eleonora. Wahlström & Widstrand.
• Lund-Eriksson, Nanna (1976). Den Glömda Drottningen. Karl XII:s syster. Ulrika Eleonora och hennes tid (The Forgotten Queen. The Sister of Charles XII. Ulrika Eleonora and her time.). Affärstryckeriet Norrtälje.
• Norrhem, Svante (2007). Kvinnor vid maktens sida 1632-1772. Nordic Academic Press.
• Rystad, Göran (2001). Karl XI. En biografi. (Charles XI. A Biography). Historiska Media. ISBN 91-89442-27-X.
• Stålberg, Wilhelmina; Berg, P. G. (1864). Anteckningar om svenska qvinnor(шведск.).
• Каралінска Фербундэт (шведская): Хедвіг Элеанора. Каралінская асацыяцыя: Гедвіг Элеанора
• Karolinska Förbundets årsböcker (Гадавыя кнігі Каралінскай асацыяцыі)

Спасылкі

• Steninge slott (на шведскай)
• Штынге Слот(недаступная спасылка)  (на шведскай)
• Morgondagensminnen: Штынге слот. Bakgrund och beskrivningar av befintligt utseende (на шведскай)
• Hedwig Eleonora of Holstein-Gottorp at Svenskt kvinnobiografiskt lexikon